Jaarlijks vind er in het kader van bewustmaking van leerlingen 'overdracht' plaats van het oorlogsmonument Papendrecht van de ene lagere school aan de andere. Als burgemeester een uitstekende gelegenheid om met jongelui de betekenis van 04 en 05 mei, de betekenis van vrede, vrijheid en democratie te verkennen en te benadrukken. Dit keer sprak ik als volgt:

" Gisteren, jongens en meisjes, gisteren was ik in Alphen aan den Rijn.

Ik was daar bij de herdenkingsdienst. Daar werden de doden en de slachtoffers herdacht van het drama, dat zich daar op 09 april in het winkelcentrum de Ridderhof heeft afgespeeld: zes doden en een flink aantal mensen die op een of andere manier verwond raakten. Verwond door kogels of verwond omdat ze zo afschuwelijk dicht bij de dood geweest zijn, dat ze van angst niet meer kunnen slapen of eten.

Een van de gewonden is inwoner van Papendrecht. Hij liep twee schotwonden op: een aan zijn been en een in zijn schouder. De kogel in zijn schouder zit daar nog steeds. Hij liep deze verwondingen op omdat hij op de eerste plaats zijn zoon, een jongen van 16 jaar, die zich ook in de vuurlinie bevond, wilde redden. Samen met hen, met vele andere mensen, die op een of andere manier betrokken zijn geweest, hebben we in bijzijn van Hare Majesteit de Koningin en kroonprins Willem-Alexander, stil gestaan bij wat er gebeurt is, wat het voor ons betekent en hebben we een minuut stilte betracht ter nagedachtenis van de doden.

Er was ook een scholiere die een gedicht gemaakt had en voordroeg.

Wat een drama, verdriet en ellende veroorzaakt door één persoon, die volledig in de war was; de weg was kwijtgeraakt zoals we dan zo mooi kunnen zeggen, of zoals ik gisteren hoorde zeggen “een gek met waanideeën”.

In ons leven, in onze geschiedenis komen we dat op vele plaatsen en vele momenten tegen: mensen die een beetje gek zijn, die de juiste weg zijn kwijtgeraakt en dat heeft veel ellende, dood, verderf en allerlei verschillende soorten slachtoffers tot gevolg.  Adolf Hitler en het groepje om hem heen in het Duitsland van 1933-1945 was zo iemand. Dat had tot gevolg, dat wij in een Tweede Wereldoorlog terecht kwamen, waarbij Nederland ook getroffen werd. Buiten Europa was er in dezelfde tijd in Azië, in Japan een groep nationalisten en militairen die ook op oorlogspad gingen en daar onze kolonie, het toenmalige Nederlands-Indië of het huidige Indonesië, veroverden en bezetten.

Dat is lang geleden, maar tussen Alphen aan den Rijn en de Tweede Wereldoorlog zijn er helaas nog vele oorlogen, is er veel geweld, achtervolging, strijd geleverd o.a. Korea, Vietnam, Irak, de Balkan en op dit moment in Afghanistan, en op verschillende plekken in Afrika en op de grens van Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

Altijd maar weer strijd omdat mensen meer macht willen, anderen willen onderwerpen, elkaar ideeën en/of hun godsdienst willen opleggen, anderen minder of zelfs minderwaardig achten: denk maar aan de Jodenvervolgingen; mensen, met waanideeën die de weg kwijt zijn.

Welkom, jongens en meisjes,  bij het oorlogsmonument Papendrecht. Jullie zijn hier voor de overdracht van de adoptie door leerlingen van groep 8 van  de Oranje Nassauschool aan groep 7 van de Knotwilg.

Het is de tiende keer dat we op deze manier - met een bijeenkomst en overdracht - stil staan bij het oorlogsmonument en gebeurtenissen die speelden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In die tien jaar hebben jullie mede-leerlingen van basisscholen in Papendrecht zich verdiept in het monument en in vele verhalen en onderwerpen die te maken hebben met de oorlog. De leerlingen van de Oranje Nassauschool hebben zich bijvoorbeeld beziggehouden met Nederlands Indië, Pearl Harbour en Anne Frank.

In die tien jaar zijn véél maar nog lang niet álle verhalen en onderwerpen aan de orde geweest. Dat is ook onmogelijk. Want die geschiedenis is zo veelomvattend dat het voor ons, hoe nieuwsgierig en leergierig je ook bent, niet mogelijk is van alle feiten en gebeurtenissen kennis te nemen. Elke dag in de periode van zo’n vijf jaar, gebeurde er van alles dat van invloed was op het leven van miljoenen mensen. Mensen zoals jij en ik, zoals onze ouders, grootouders, familieleden en vrienden, die hun leven leidden, totdat het ineens op z’n kop werd gezet door oorlog, strijd en achtervolging.

Alle leerlingen die deelnemen aan deze overdracht hebben de Anne Frank krant 2011 ontvangen. Deze krant legt dit keer de nadruk op de wijze waarop we naar gebeurtenissen kijken. Deftig gezegd gaat dit over de “beeldvorming” van de Tweede Wereldoorlog. Dit wordt toegelicht aan de hand van een foto. Het beeld: een jongen in een uniform van de Hitlerjugend. Net als wanneer je een film kijkt, lijkt het helemaal duidelijk: er zijn goede mensen en foute mensen, de jongen in het uniform hoort niet bij de goeden, de good guys, maar bij de slechten,de bad guys. Maar wie een stapje verder gaat, leert dat het verhaal anders in elkaar steekt: de jongen (Eugen Friede) blijkt van joodse afkomst te zijn en was ondergedoken! Hij moest dit doen om te overleven.

De manier waarop je naar de foto kijkt en kennis neemt van de informatie die erbij hoort, hebben te maken met beeldvorming.

Jullie zullen gehoord hebben van helden in de oorlog in Nederland, zoals de mensen in het verzet. Jullie zullen ook gehoord hebben van mensen die samenwerkten met de vijand. Dan kun je het idee krijgen dat het misschien toch wel is zoals in de film: goed of fout. Maar kijken we verder, dan blijkt in de praktijk, dat het overgrote deel van de mensen zich daar ergens tussenin te begeven. Onze Papendrechter in Alphen aan den Rijn, die koste wat kost het leven van zijn zoon wilde redden, is gewoon een vader die van zijn kind wilde beschermen en dat als vanzelf deed, zonder er bij na te denken. Wij noemen hem een held, zelf voelt hij dat niet zo.

Beeldvorming speelde dus niet alleen in WO II, het speelt een rol in ieders dagelijks leven. We laten ons allemaal wel eens op het verkeerde been zetten, hebben snel een oordeel klaar. Je zult het bijvoorbeeld niet altijd eens zijn met je ouders, met vriendjes of vriendinnetjes of met je leraar of lerares. Maar als we beter luisteren en kijken, blijkt het toch vaak anders te liggen. Goed en fout zijn niet altijd zo eenvoudig als het lijkt in films. Tussen goed en fout, tussen zwart en wit, zijn allerlei variaties aanwezig. Het zijn als het ware puzzelstukjes die bij elkaar gelegd het hele beeld vormen. Als je eerlijk bent, is niet alleen jouw stukje, maar zijn ook die andere puzzelstukjes van belang. Je moet, als je eerlijk bent, wel eens toegeven dat je ouders, vrienden en onderwijzers op z’n minst ook wel eens gelijk hebben, al is het maar een klein beetje.

We hoeven het niet altijd met elkaar eens te zijn maar we kunnen wel proberen ons dat te realiseren, ons verplaatsen in de positie van andere mensen. Met een beetje aandacht, begrip en respect is het makkelijker met elkaar te praten, van elkaar te leren en samen te werken. De gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog laten zien dat ruzie-maken kan leiden tot oorlog, tot verschrikkingen en ellende. Samenwerking tussen in eerste instantie de geallieerde landen zorgde uiteindelijk voor de ommekeer en bracht vrede. Dat is een voorbeeld dat laat zien dat we het samen moeten doen, in Papendrecht, in Nederland, in Europa, liefst in de hele wereld.

Elke dag zien we in de krant en op televisie helaas beelden waaruit blijkt dat, dat niet eenvoudig is. Zoals ik al aangaf eisen ruzies,conflicten en oorlogen, ver weg of dichtbij, nog steeds slachtoffers. Maar niets doen, is geen optie, dan zal het nooit veranderen. Ik heb de afgelopen tien jaar veel leerlingen gezien, die van de verhalen en gebeurtenissen van die oorlog, maar ook van al die andere oorlogen daarna, of terroristische acties, willen leren. Willen leren dat je rekening met elkaar moet houden, de ander je wil niet mag opleggen, niet mag veroordelen om hoe die eruit ziet , wat die denkt of gelooft. Als we dat allemaal doen en steeds maar weer opnieuw ons voornemen en proberen, moet het uiteindelijk beter worden. Dat houden we goed voor ogen, als we blijven denken aan al die mensen die zoveel te lijden hebben gehad of nog lijden. Het oorlogsmonument is dé plek om samen te komen, aan die mensen en hun ellende vanaf de Tweede Wereldoorlog tot op de dag van vandaag te denken, zich hen te herinneren en ons voor te nemen: dat moet beter worden en daar gaan wij ons best voor doen!

Vandaag doen we dat in het kader van de adoptie met jullie. Op 4 mei doen we dat ook hier op deze plaats in Papendrecht, met alle grote mensen. Ook in andere gemeenten gebeurt dat; koningin en prins zijn erbij, bij de herdenking in Amsterdam op de Dam bij het nationaal monument.

Weet dat ook jullie 04 mei hier in Papendrecht ook welkom zijn."