Burgemeester C.J.M. (Kees) de Bruin, Papendrecht
paap

Postzegel

Een korte geschiedenis van Papendrechts wapen, burgemeesters en ambtsketen

Papendrecht kent als gemeentelijke organisatie een interessante geschiedenis, waarin onder meer het wapen, de burgemeesters en natuurlijk allerlei gebeurtenissen een rol spelen. Als huidig burgemeester van Papendrecht vind ik het interessant eens een aantal van de aspecten die mij aanspreken op een rij te zetten. De onderwerpen zijn als volgt onderverdeeld:

a. algemeen
b. gemeentewapen en gemeentelogo
c. ambtsketen burgemeester (en bodebus)
d. burgemeesters sinds 1816
e. Papendrecht 900 (1105-2005)
f. Van Heerlijkheid tot Heden

a. Algemeen
In de geschiedenis van Papendrecht speelt water een belangrijke rol. De regio was tot ongeveer 400 jaar voor Christus een onbewoonbaar moeras. Daarna bevolkten af en toe kleine groepen de hoger gelegen zandruggen en terpen. Permanente bewoners kreeg het gebied ongeveer vanaf het jaar 1000, maar 1105 wordt aangehouden als startpunt van de plaatselijke geschiedenis. Uit dat jaar stamt het eerste officiële document waarin Papendrecht wordt genoemd. De nederzetting had een eigen kerk en een pastoor. Deze pastoor - Hugo - werd in 1105 opgeroepen om te getuigen bij een geschil tussen twee naburige plaatsen. Daarmee zorgde hij er voor dat Papendrecht ook op papier bestond.

In het moerasachtige gebied leek het water vaak te winnen, maar de bevolking wist met veel creativiteit, doorzettingsvermogen en samenwerking te overleven. Zo werd vanaf 1277 een dijk om de waard gelegd. Bij de inpoldering werd gebruik gemaakt van windmolens. Deze molens zijn samen met een korenmolen en een trasmolen in het gemeentewapen van Papendrecht terug te vinden. Naast de eeuwige strijd met het water, had dit element ook positieve kanten. Water was en is belangrijk voor vervoer, zorgde voor voedsel en is gunstig voor handel en werk. De bewoners van het dorp aan de drecht (een doorwaadbare plaats in de rivier) leefden dan ook vooral van visserij, dijkwerk, teelt van riet en rijshout en daarnaast van onder meer landbouw, veeteelt en later scheepsbouw. Velen vulden hun schamele inkomen aan met verbouwen, pellen en verkopen van erwten. Het beeldje van ‘Aaichie, de ertepeller’ symboliseert de geschiedenis van de inwoners.

In 1816 kreeg Papendrecht een eigen bestuur met burgemeester en wethouders. Tot die tijd was Papendrecht in bezit van adellijke families. De namen van vrijheren als Van Es, Muilwijck en Brederode zijn nog terug te vinden in straatnamen. In 2007 wist de gemeente Papendrecht het handvest van Papendrecht uit 1563 aan te schaffen. Dit waardevolle document vertelt meer over deze periode in de lokale geschiedenis en is te zien in de hal van het gemeentehuis.

Met de industriële ontwikkeling groeide het aantal inwoners van de gemeente. Van ongeveer duizend in 1816, was het aantal net na de Tweede Wereldoorlog gestegen tot 5600. De echte groei kwam eind jaren vijftig op gang. Na uitbreidingen op buitendijks opgespoten terrein in de jaren dertig en in de Kraaihoek vanaf 1947, volgde begin jaren zestig de bouw van de wijk Westpolder en eind jaren zestig de bouw van wijk de Kooij. Vanaf 1970 werd ten noorden van de Burgemeester Keijzerweg gebouwd. Eerst werd de wijk Molenvliet aangelegd. In 1981 werd de eerste paal geslagen voor de Wilgendonk, in de jaren negentig gevolgd door de laatste grote uitbreidingswijk, de Oostpolder. Verder wordt langs het water aan de Merwede in behoefte aan woningen voorzien. Vooral de woningen op het Veerplein zijn populair vanwege het schitterende uitzicht op het drierivierenpunt en de nabijheid van moderne openbaar vervoer-verbindingen over water met de waterbus.

Inmiddels heeft Papendrecht circa 32.000 inwoners, een stedelijk karakter, een bloeiend verenigingsleven en een gezonde economie. Ca. 1.150 bedrijven bieden rond de 11.000 mensen werk. Om voor de inwoners en het bedrijfsleven ook een aangename toekomst te waarborgen, werkt Papendrecht samen met de andere Drechtstedengemeenten.

b. Gemeentewapen, -vlag en –logo


Oorkonde

Drie gouden molens tegen een blauwe achtergrond vormen sinds 1816 het officiële wapen van Papendrecht. Waarschijnlijk symboliseren de molens de drie types die op dat moment in Papendrecht functioneerden: de watermolens bij de Noordhoek, korenmolen De Hoop in de Kerkbuurt en trasmolen de Ruyter aan de Veerdam. De korenmolen maalde koren tot meel, de trasmolen stampte tufsteen fijn tot tras, de poldermolens maalden water naar de rivier. Afbeeldingen van het wapen zijn onder meer te zien op de gevels van het gemeentehuis en Veerdam 6 (het pand van de Stichting Dorpsbehoud Papendrecht), op de gemeentewerf, bij de ingang van de begraafplaats en in het raam van het huidige notarishuis aan het Bosch.


Gemeentewapen

De gemeenteraad van Papendrecht stelde op 30 januari 1958 de vlag van de gemeente vast: rechthoekig met drie gelijke horizontale banen, van boven naar beneden in de kleuren blauw - geel - blauw.

Naast het gemeentewapen werd een logo ingevoerd, dat onder meer te zien is op het omslag van de gemeentegids. In het logo van de gemeente komen de (gouden) wieken van de drie molens uit het gemeentewapen tot uiting, evenals de ligging van de gemeente tussen de rivieren (blauw).


Gemeentelogo vanaf 2001

c. Ambtsketen burgemeester (en bodebus)

De ambtsketen voor burgemeesters is ingevoerd op voordracht van de heer J.R.T. Thorbecke, Minister van Binnenlandsche Zaken onder koning Willem III, omdat burgemeesters een herkenningsteken moesten dragen. In de gemeentewet is in een Koninklijk Besluit van 16 november 1852 met “bepalingen omtrent de voor den Burgemeester te dragen onderscheidingsteekenen” bepaald dat de burgemeester die de onderscheidingstekenen mag dragen door de kroon wordt bepaald.

Een van de bepalingen is dat de ambtsketen is voorzien van een zilveren penning met een doorsnede van 40 millimeter. Deze penning heeft op de ene zijde het koninkrijks- of rijkswapen of soms de beeltenis van koning Willem III en op de andere zijde het gemeentewapen. De penning moet aan een zilveren ketting om de schouders kunnen worden gehangen. Daarmee onderscheid de burgemeester zich van andere inwoners van de gemeente. De tweezijdigheid stamt uit de tijd dat burgemeesters nog veel explicieter dan nu als representant van de Kroon en als vertegenwoordiger van de burgerij werden gezien. Dit is ook terug te vinden in het huidige gebruik van de ambtsketen: het wapen van de gemeente wordt namelijk zichtbaar gedragen wanneer de burgemeester de gemeente vertegenwoordigt. Verricht de burgemeester een handeling met een meer nationaal karakter dan wordt het Koninklijke wapen getoond.

Burgemeesters dragen hun ambtsketen onder meer tijdens vergaderingen van de gemeenteraad en bij officiële ontvangsten van bijvoorbeeld de Koning(in), leden van het Koninklijk Huis, de Commissaris van de Koning of ministers. Ook draagt hij of zij de ambtsketen bij het uitreiken van Koninklijke onderscheidingen, op Koningsdag of bij naturalisatieceremonies. Voor het overige wordt de ambtsketen gedragen bij plechtige gelegenheden namens de gemeente. Van oorsprong dragen burgemeesters de ambtsketen ook bij brand, oproer of andere verstoringen van de openbare orde.

De burgemeester mag ook buiten de gemeente de ambtsketen dragen. Het Koninklijk Besluit uit 1852, gewijzigd in 1994, verbiedt dit niet en spreekt slechts van ‘plechtige gelegenheden’, zoals het feliciteren van bruidsparen, het uitreiken van Koninklijke Onderscheidingen buiten de gemeente. Ook kan de keten in het buitenland worden gedragen.

De Papendrechtse ambtsketen

Tijdens het burgemeesterschap van mw. E. Tuijnman van 1996 tot 2001 werd vastgesteld dat de ambtsketen in uitstraling en praktisch gebruik niet meer voldeed. Besloten werd deze te vervangen door een betere versie volgens het klassieke model of door een geheel afwijkende moderne versie. Daarvoor werden verkenningen gedaan en budget gereserveerd. Door het vertrek van burgemeester Tuijnman werd besloten de keuze en definitieve besluitvorming over de uitvoering in handen te leggen van de nieuwe burgemeester, dhr. C.J.M. de Bruin, die aantrad op 16 juli 2001.

Na een periode van inwerken en oriëntatie, waarbij de oude ambtsketen nog in gebruik was, werd op zijn voorstel in 2002 besloten de oude keten niet af te danken, maar te renoveren; zowel in uitstraling als in praktische zin en met behoud van de bestaande historische elementen waaruit de oude keten was opgebouwd. Continuïteit en vernieuwing werden samengebracht in het renovatievoorstel.

     


ambtsketen

De bodebus

De kosten van renovatie ambtsketen bleven ruim binnen het beschikbaar gestelde budget. Ook bleven onderdelen van de oude keten over die niet meer gebruikt konden worden, zoals schakels.

Voorgesteld werd deze elementen niet verloren te laten gaan, maar te benutten voor vervaardiging van een bodebus. Dat was binnen de resterende gelden van het beschikbaar gestelde budget ruim mogelijk. Door praktische redenen liep het proces van ontwerp, vervaardiging en in gebruik name vertraging op, maar in ieder geval werden in april 2014 alvast afspraken vastgelegd over eigendom, gebruik en beheer:

  1. De ambtsketen en de bodebus behoren bij de gemeente Papendrecht en
  2. zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden
  3. de bodebus wordt enkel gebruikt in samenhang met de ambtsketen
  4. met de bode is afgesproken dat hij de bodebus onder bovengenoemde condities gebruikt
  5. daarvoor krijgt de bode de bodebus in beheer en bruikleen, neemt daar de verantwoordelijkheid voor en bewaart deze op een afgesloten plaats.


Ambtsketen en bodebus

De Erespeld van de gemeente in Goud of Zilver

In 2003 heeft het college van Burgemeester en Wethouders besloten ter aanvulling en uitbreiding op het bestaande landelijke en gemeentelijke decoratiestelsel, naast het ereburgerschap en de erepenning van de gemeente, de ‘Gouden en Zilveren Erespeld van de gemeente Papendrecht’ in te stellen. Deze speld kan worden toegekend als blijk van waardering of erkentelijkheid, aan ingezetenen van de gemeente die zich jegens de gemeente en/of de Papendrechtse gemeenschap in brede maatschappelijke zin verdienstelijk hebben gemaakt. Deze gemeentespeld is gemaakt naar het model van een schakel van de ambtsketen, waarin vervolgens het logo van de gemeente Papendrecht is verwerkt.

Het jeugdlintje

In 2009 besloot het college van Burgemeester en Wethouders tot het instellen van het zogenaamde Jeugdlintje van de gemeente Papendrecht. Dit Jeugdlintje werd in 2010 voor het eerst als gemeentelijke onderscheiding uitgereikt. Het Jeugdlintje is een blijk van waardering voor kinderen en jongeren van 6 tot 23 jaar die zich op een bijzondere wijze verdienstelijk hebben gemaakt voor Papendrecht en daarmee een voorbeeld en stimulans zijn voor anderen.

d. Burgemeesters sinds 1817

Portret Burgemeester Dienstjaren
  P. Wapperom

1817 - 1856

  J.A. Singels

1856 - 1870

  A. Bonten Sr.

1870 - 1904

  N. Bonten Jr.

1905 - 1924

  P. van Rees

1924 - 1947

  P.J. Keijzer

1947 - 1966

M. Soetendal

1966 - 1987

R.J.G. Bandell

1987 - 1995

E. Tuijnman

1996 - 2001

C.J.M. de Bruin

2001 - heden

e. Papendrecht 900 (1105-2005)

In 2005 was het precies 900 jaar geleden dat Papendrecht voor het eerst werd genoemd in een historisch document, waarin parochiepriester Hugo van Papendrecht wordt vermeld als getuige bij een geschil over zelfstandigheid van een dorp bij Sliedrecht in 1105.

Onder de titel Papendrecht 900 vonden verspreid over het jaar 2005 zo’n 140 evenementen van uiteenlopende aard en omvang plaats. Evenementen waaraan vele inwoners en bezoekers plezier beleefden. Daarnaast bleek het feestjaar meer te hebben losgemaakt en in gang gezet. Zo nam de historische interesse in de gemeente toe, komt sindsdien regelmatig een groep lokale onderzoekers bijeen, zijn verschillende publicaties verschenen (zie ook hieronder), kocht de gemeente het handvest van Papendrecht en werden in november 2013 beschietingen van tweehonderd jaar eerder nagespeeld.

Momenteel (maart 2015) wordt een speciale uitgave voorbereid om verschillende van die activiteiten en evenementen nog eens in herinnering te roepen en stukjes uit de historische puzzel van Papendrecht bij elkaar te leggen.


Speciaal ontworpen logo 'Papendrecht 900'

     
speciaal geslagen munt 'Papendrecht 900'


De speciaal ontworpen postzegel 'Papendrecht 900'

f. Van Heerlijkheid tot Heden 

In 2007 kocht de gemeente het handvest van Papendrecht, een bundeling documenten uit 1563 die de geschiedenis van Papendrecht toont aan de hand van onder meer regels, boetes en ambtsdragers. De aanschaf van het handvest was aanleiding voor de reeks ‘Van heerlijkheid tot heden’.

Het eerste deel ‘De heerlijkheid Papendrecht’ schetst een beeld van het vroege Papendrecht en het leven in de heerlijkheid. Deel 2 met de titel ‘Papendrechtse waterlanders’ gaat over de geschiedenis met het omringende water. In moerasachtig gebied leek het water vaak te winnen, verschillende landeigenaren staken de spade in de dijk om afstand te doen van hun rechten en bezittingen. Maar de bevolking zette stug door en deed uiteindelijk een moerasdelta uitgroeien tot een welvarend gebied. Water speelde daarin een belangrijke rol. Het bood transportmogelijkheden en maakte werk en handel mogelijk. Deel 3 ’Molens in Papendrecht’ brengt de vroegere molens en hun rol in de gemeente in beeld. Molens en Nederlandse landschappen horen bij elkaar. Molens werden ingezet om water uit de polders te malen en het land droog te houden. Molens werden ook gebruikt om producten te verwerken. In Papendrecht maalde korenmolen de Hoop koren tot meel, trasmolen De Ruyter stampte tufsteen fijn tot tras en poldermolens maalden het water naar rivier de Noord. Het vierde deel ‘Franse beschietingen uit Papendrecht in 1813’ beschrijft roerige dagen in november 1813. Toen zorgden kanonnen - ongeveer op de locatie van het huidige Merwehoofd - voor bulderend geraas en hevige gevechten. In de nadagen van de Franse macht was een conflict met Dordrecht ontstaan over de levering van geld en goederen, waarbij kogels en granaten door de lucht vlogen en zorgden voor tientallen dodelijke slachtoffers en gewonden en schade aan tal van huizen en gebouwen. Naast de gebeurtenissen zelf, belicht dit vierde deel de context waarin de beschietingen plaatsvonden en worden enkele herinneringen in beeld gebracht.

Het geplande vijfde deel beschrijft de oer-Papendrechtse dijk. Deze geschiedenis gaat ruim duizend jaar terug. Toen werkten de vroege bewoners van het gebied met schop en spade aan dijkjes en afwatering om het land langzamerhand bewoonbaar te maken. Vooral de laatste zestig jaar is het dijklint ingrijpend veranderd. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw is meer aandacht besteed aan het bijzondere en historische karakter van de dijk en de gevarieerde bebouwing.


Van heerlijkheid tot heden

In 2007 kocht de gemeente het handvest van Papendrecht, een
bundeling documenten uit 1563 die de geschiedenis van Papendrecht
toont aan de hand van onder meer regels, boetes en ambtsdragers.
De aanschaf van het handvest was aanleiding voor de reeks
‘Van heerlijkheid tot heden’. In december 2013 is het vierde deel van
de serie verschenen: Franse beschietingen uit Papendrecht in 1813.
Het eerste deel ‘De heerlijkheid Papendrecht’ schetst een beeld van
het vroege Papendrecht en het leven in de heerlijkheid.


Deel 2 met de titel ‘Papendrechtse waterlanders’ gaat over de
geschiedenis van Papendrecht in relatie tot het water.
Deel 3 ’Molens in Papendrecht’ brengt de vroegere molens en
hun rol in de gemeente en de bestaande weidemolen in beeld.


Molens in Papendrecht

Het Drie molens vormen het wapen van Papendrecht. Wie goed zoekt,
vindt nog de tastbare herinneringen in de vorm van restanten,
verwijzingen en zelfs molens. Het derde deel van de reeks
‘Van heerlijkheid tot heden’ belicht deze sporen en de rol van
molens in de geschiedenis van Papendrecht. Molens en Nederlandse
landschappen horen bij elkaar.
Molens werden onder meer gebruikt om water uit de polders te malen
en het vaak moeizaam ontgonnen land zoveel mogelijk droog te houden.
De molens van Kinderdijk zijn nog steeds een wereldberoemde toeristische attractie
dankzij de rol die ze speelden in de afwatering van de Alblasserwaard.


Franse beschietingen uit Papendrecht in 1813

Het vierde deel beschrijft roerige dagen in november 1813.
Toen zorgden kanonnen - ongeveer op de locatie van het huidige
Merwehoofd - voor bulderend geraas en hevige gevechten.
In de nadagen van de Franse macht was een conflict met Dordrecht
ontstaan over de levering van geld en goederen. Dit leidde uiteindelijk
tot stevige confrontaties op 24 november 1813, waarbij kogels en
granaten door de lucht vlogen en zorgden voor tientallen dodelijke
slachtoffers en gewonden en schade aan tal van huizen en gebouwen.
Naast de beschietingen zelf belicht dit vierde deel de context waarin
de beschietingen plaatsvonden en zijn herinneringen – zoals een
ingemetselde kogel in de Grote Kerk in Dordrecht - in beeld gebracht.


Dijk geeft Papendrecht karakter

De geschiedenis van de dijk in Papendrecht gaat ruim duizend jaar terug. De dijk heeft het
karakter van Papendrecht bepaalt. Vooral in de laatste zestig jaar is het dijklint ingrijpend
veranderd en vanaf de jaren negentig is meer aandacht gekomen voor het bijzondere van de dijk
en de gevarieerde bebouwing.